Lasius fuliginosus
| Kartonówka zwyczajna | |
 Robotnice kartonówki foto MAck | |
| Systematyka | |
| Gromada | owady |
| Rząd | błonkoskrzydłe |
| Podrząd | żądłówki |
| Rodzina | mrówkowate |
| Podrodzina | Formicinae |
| Plemię | Lasiini |
| Nazwa systematyczna | |
| Lasius fuliginosus | |
| (Latreille, 1798) | |
Kartonówka zwyczajna (lub kartoniarka czarna; łac.Lasius fuliginosus) to gatunek dendrofilnych i termofilnych mrówek pospolicie występujących w Polsce. Sama nazwa kartonówka pochodzi od sposobu budowy gniazda, które zbudowane jest z wielu komór rozdzielonych kartonowatą cienką ścianką wytworzoną z rozdrobionego przez mrówki drewna, zaimpregnowanego spadzią oraz śliną i wzmocnionego strzępkami grzybów (Ascomycetes). Żerują tak za dnia, jak i w nocy, żywiąc się głównie spadzią pobieraną od mszyc (którymi się również opiekują i bronią), niedużymi bezkręgowcami, ale także potomstwem innych mrówek.
Loty godowe występują nieregularnie, w ciepłe dni od końca kwietnia/początku maja do października.
Kartonówka tworzy ogromne kolonie, liczące nawet do 2 milionów osobników (niejednokrotnie poliginiczne i polikaliczne), które przejmują kontrolę nad drzewami i krzewami (a szczególnie nad żyjącymi na nich mszycami) w niedalekiej okolicy, tworząc między nimi ruchliwe, czasem podziemne, autostrady wzdłuż szlaków feromonowych. Są to mrówki terytorialne, które mogą konkurować o zasoby nawet z agresywnymi (i również terytorialnymi) mrówkami z rodzaju Formica (podrodzaj Formica - "kopcówki"). W sytuacjach zagrożenia wykorzystują substancję odstraszającą, produkowaną przez gruczoł żuwaczkowy. Żyjącą w pobliżu kolonię kartonówki można wyczuć organoleptycznie (w tym wypadku nosem), po jej wyjątkowym zapachu, którego źródłem jest zapewne ww. substancja (nawet jedna robotnica może wręcz "zasmrodzić" nieduże formikarium).
Tak liczne kolonie gniazdują zwykle (często przez wiele lat) w zagłębieniach pod pniami i korzeniami, a także w dziuplach przeważnie żywych drzew (głównie liściastych). L. fuliginosus jest oligotopem lasów liściastych, jednak można je znaleźć również w lasach mieszanych i iglastych, a także w sadach, parkach i ogrodach. Na zimę, jeszcze jesienią, przenoszą się z gniazda znajdującego się w pniu drzewa do komnat wydrążonych pod ziemią. W gnieździe zimowym ściany wykładane są również drobinkami piasku i są grubsze niż w gnieździe letnim.
Królowe tych mrówek zakładają kolonie poprzez czasowe pasożytnictwo na innym, również pasożytniczym, gatunku mrówek z rodzaju Lasius i podrodzaju Chthonolasius (np. Lasius umbratus). W pobliżu szlaków L. fuliginosus czasem można znaleźć żerujące robotnice z rodzaju Temnothorax, które zapewne wykorzystują większe kuzynki jako swą ochronę, samemu będąc ignorowane.
Wygląd
- Wielkość od 4 do 5 mm. Ciało smukłe, smoliście czarne i lśniące. Nogi długie, o jasnym odcieniu w części dystalnej. Głowa wcięta na potylicy, o kształcie zbliżonym do sercowatego.
- Bardzo podobna do robotnic, nieco większa i o dłuższych nogach (przypomina przez to smukłego, 6-nogiego pająka). Bardzo charakterystyczna - wyróżnia się na tle innych gatunków Lasius występujących w Polsce. Głowa także wcięta, odwłok wielkością zbliżony do robotnicy, jednak po sukcesie w przejęciu kolonii rozrasta się do większych rozmiarów.
Hodowla
Tylko nieliczne próby hodowli tej mrówki zaowocowały sukcesem. Główną przyczyną zdaje się być niepowodzenie przy adopcji robotnic Lasius cf. niger w zastępstwie skryto żyjących mrówek z rodzaju Lasius, podrodzaju Chthonolasius lub też w zbyt niskiej liczbie adoptowanych robotnic.
Królowa nie jest zdolna samodzielnie funkcjonować, także największe znaczenie przy rozpoczęciu hodowli od samotnej królowej ma pośpiech. Po zdobyciu królowej kartonówki, w jak najszybszym czasie trzeba się zaopatrzyć w dużą liczbę robotnic i/lub kokonów najlepiej mrówek Lasius umbratus (lub innych Chthonolasius), ewentualnie Lasius niger lub Lasius alienus.Adopcję niewolnic najlepiej przeprowadzić poprzez uprzednie schłodzenie królowej i robotnic (ok. godzina) w oddzielnych probówkach, a następnie ich połączenie (doba do kilku dni; po szczegóły idź do "Zobacz też).
Na podstawie
- "The Ants of Poland (with reference to the myrmecofauna of Europe)" - W. Czechowski [et al.], 2012, Warszawa
- "The Ants (Hymenoptera, Formicidae) of Poland" - W. Czechowski, A. Radchenko, W. Czechowska, 2002, Warszawa
- "Klucze do oznaczania Owadów Polski. Mrówki - Formicidae" - W. Czechowski, A. Radchenko, W. Czechowska, cz. 24, z. 63, 2004, Toruń
- "Mrówki środowisk leśnych Polski - przewodnik terenowy" - L. i A. Krzysztofiak, 2006
- -Lasius fuliginosus - Antwiki
- Obserwacje własne GEB
Zobacz też
- Adopcja - opis adopcji kartonówki
- Adopcja lasius fuliginosus cz1
- Adopcja lasius fuliginosus cz2
- Adopcja lasius fuliginosus cz3
- Lasius umbratus
