|
|
| Linia 1: |
Linia 1: |
| − | '''Pasożytnictwo''' jest formą współżycia między organizmami, w którym jeden (pasożyt) czerpie korzyści, a drugi (gospodarz, żywiciel) ponosi straty.
| + | Pasożytnictwo jest formą współżycia między organizmami, w którym jeden (pasożyt) czerpie korzyści, a drugi (gospodarz, żywiciel) ponosi straty. |
| | | | |
| − | U mrówek można mówić o '''pasożytnictwie społecznym''', gdzie pasożyt (nie tylko pojedynczy organizm lecz i całe kolonie) czerpie korzyści z pracy całego społeczeństwa wytworzonego wcześniej przez gospodarza. Pasożyt ma w pewnych przypadkach zapewnioną opiekę oraz pokarm, a w skrajnych przypadkach jest zdolny do zahamowania rozwoju społeczeństwa "nosiciela", na rzecz własnego potomstwa (czy to poprzez zabicie matki gospodarza, czy też zniewolenie matki/robotnic feromonami). Przykładem pasożytnictwa ze świata mrówek jest [[Formica sanguinea]], która jest gatunkiem będącym pasożytem społecznym uprawiającym [[niewolnictwo]] na mrówkach z podrodzaju ''Serviformica''. Pasożytnictwo społeczne występuje również u innych społecznych [[Błonkówki|Błonkówek]] - os i pszczół.
| + | [[Formica sanguinea]] jest gatunkiem mrówek będącym pasożytem społecznym uprawiającym [[niewolnictwo]]. |
| | | | |
| − | Uogólniająca zasada nt. pasożytnictwa społecznego została sformułowana przez [[Carlo Emery|C. Emery'ego]] w 1909:
| + | Niektóre z mrówek pasożytniczych są całkowicie zależne od mrówek na których pasożytują. Przykładem może być tutaj mrówka [[Polyergus rufescens]], która w gnieździe nie potrafi wykonywać podstawowych czynności takich jak opieka nad własnym potomstwem. |
| − | "[..] mrówki uprawiające niewolnictwo i mrówki pasożytnicze, będące zarówno pasożytami czasowymi, jaki i stałymi, wywodzą się ze ściśle spokrewnionych form, będących ich gospodarzami". Krótko mówiąc pasożyt przypomina swojego gospodarza bardziej niż inne gatunki, chociaż i od tej reguły są wyjątki.
| |
| | | | |
| − | '''Pasożytnictwo obligatoryjne''' - pasożyt nie jest w stanie przetrwać bez swojego gospodarza i jego pomocy. Przykładem może być tutaj mrówka [[Polyergus rufescens]], która w gnieździe nie potrafi wykonywać podstawowych czynności, takich jak opieka nad własnym potomstwem czy zdobywanie pożywienia. Formą pasożytnictwa obligatoryjnego jest również [[inkwilinizm]].
| |
| − |
| |
| − | '''Pasożytnictwo fakultatywne''' - pasożyt jest w stanie przetrwać bez gospodarza, którego przykładem może być wspomniana wcześniej [[Formica sanguinea]].
| |
| − |
| |
| − | ==Formy pasożytnictwa - 8 typów wg. stopnia==
| |
| − | *[[Plezobioza]]
| |
| − | : występowanie obok siebie gniazd różnych gatunków. Oba społeczeństwa praktykują słabe porozumiewanie się lub jego brak
| |
| − | *[[Parabioza]]
| |
| − | : korzystanie z tego samego gniazda przez różne gatunki. Czasami również z tych samych szlaków zapachowych. Potomstwo jest trzymane oddzielnie
| |
| − | *[[Kleptobioza]]
| |
| − | : oba gatunki żyją rozdzielnie, przy czym mniejsze społeczeństwo podkradają zapasy, żebrzą o pokarm lub przeszukują stosy odpadków drugiego, większego
| |
| − | *[[Lestobioza]]
| |
| − | : gatunek małych mrówek buduje niedostępne dla większego gospodarza gniazdo, z którego przeprowadza wypady do jego tuneli w poszukiwaniu odpadków, zapasów lub potomstwa
| |
| − | *[[Ksenobioza]]
| |
| − | : gatunek małych mrówek buduje gniazdo w ścianach większego i licznego gospodarza, który toleruje pasożyta i często go sam dokarmia. Potomstwo jest trzymane oddzielnie
| |
| − | *[[Tymczasowe pasożytnictwo społeczne]]
| |
| − | : młoda królowa nie jest zdolna założyć gniazda drogą [[haplometroza|haplometrozy]], w związku z czym wnika do gniazda gospodarza i zabija jego matkę lub jeśli jest ono osierocone przejmuje władzę nad robotnicami wyprowadzając własne potomstwo. Po pewnym czasie robotnice gospodarza wymierają, a gniazdo staje się jednogatunkowe, składając się z osobników pasożyta
| |
| − | *[[Niewolnictwo]]
| |
| − | : założenie kolonii przez pasożyta następuje drogą tymczasowego pasożytnictwa. Następnie robotnice gatunku gospodarza napadają na sąsiednie gniazda gatunku "nosiciela" skąd rabują poczwarki i młode robotnice, które następnie będą pełnić rolę "niewolnic". Wyróżnia się 2 podtypy: fakultatywne (np. [[Formica sanguinea]]) i obligatoryjne (np. [[Polyergus rufescens]])
| |
| − | *Stałe pasożytnictwo społeczne - [[Inkwilinizm]]
| |
| − | : po [[rójka|locie godowym]] matki pasożyta wnikają do gniazda gospodarza, gdzie są akceptowane i otoczone opieką. Gatunki inkwilinów rzadko posiadają niedużą kastę robotnic. Czasem królowe zabijają matki gospodarza, jednak kolonie takie giną po wymarciu robotnic gospodarza.
| |
| − |
| |
| − | ==Geneza typów pasożytnictwa==
| |
| − | Jak podaje B. Pisarski w ciągu trwania badań nad mrówkami (do 1990 roku) pojawiło się kilka hipotetycznych teorii co do ewolucji zachowań pasożytniczych - do zwieńczenia jakim jest pasożytnictwo stałe. I tak początkowo próbowano modelu liniowego od zachowań najprymitywniejszych do złożonych. W 1971 E.O.Wilson wykreował model, w którym do inkwilinizmu prowadziły 3 różne drogi poprzez stadia pośrednie:
| |
| − | *drapieżnictwo na innych gatunkach -> niewolnictwo -> inkwilinizm
| |
| − | *rozprzestrzenianie kolonii przez adopcję i podział -> pasożytnictwo czasowe -> inkwilinizm
| |
| − | * plezobioza -> ksenobioza -> inkwilinizm
| |
| − |
| |
| − | Pisarski jednak drogą doświadczeń wskazuje na to, że pasożytnictwo społeczne należałoby rozdzielić na 3 różne grupy o niezależnej ewolucji:
| |
| − | * pasożytnictwo typów '''od plezobiozy do ksenobiozy''' (patrz powyżej)
| |
| − | : w tej grupie gatunki pasożytnicze odchodzą od reguły Emery'ego (patrz powyżej), nie są systematycznie spokrewnione z gospodarzem, tworzą niewielkie kolonie i stoją nisko w hierarchii dominacji międzygatunkowej. Gospodarze tej grupy prowadzą zróżnicowaną strategię - znajdą się tutaj również przedstawiciele gatunków prowadzących pasożytnictwo czasowe.
| |
| − | *'''pasożytnictwo czasowe '''
| |
| − | : które powstać miało na podłożu chłodniejszej (ułatwiającej wniknięcie -jak pisze Wilson) Palearktyki. Większość gatunków zamieszkuje lasy i uprawia [[trofobiozę|trofobioza]]. Stoją one na najwyższym stopniu hierarchii zachowań międzygatunkowych, pełniąc rolę dominatorów absolutnych, co jest ułatwione przez oszczędzanie własnych zasobów energetycznych dzięki takiemu sposobowi zakładania kolonii. Gospodarze tych mrówek należą do tego samego rodzaju. Głównie podrodziny ''[[Formicinae]]'' i ''[[Dolichoderinae]]''
| |
| − | *'''pasożytnictwo stałe''' ([[inkwilinizm|inkwiliny]])
| |
| − | : często blisko spokrewnione z gatunkiem gospodarza. Kasta robotnic zanika, a osobniki płciowe są niewielkie, czasem nawet zdeformowane. Rozprzestrzenione po całym globie, głównie podrodina ''[[Myrmecinae]]''. Gospodarzami tej grupy są gatunki tworzące średnie lub małe kolonie, zdolne samodzielnie założyć kolonię ([[haplometroza]]). W hierarchii dominacji międzygatunkowej zajmują pozycję średnią lub niską. Przypuszczalnie powstaje w drodze wyodrębniania się w gatunku królowych [[mikrogina|mikroginicznych]].
| |
| − |
| |
| − | '''Niewolnictwo''' pojawia się u ''[[Formicinae]]'' i ''[[Myrmicinae]]'', ma różny charakter i prawdopodobnie także genezę. W przypadku ''Formicinae'' gatunki pasożytnicze i gospodarze są często daleko różne i nie mają jednego sprecyzowanego gospodarza. Przypuszczalnie takie zachowanie wywodzi się od pasożytnictwa tymczasowego. Natomiast niewolnictwo wśród ''Myrmicinae'' jest zupełnie odwrotnie do poprzedzającego i przypuszczalnie wywiodło się z inkwilinizmu.
| |
| − |
| |
| − | ==Na podstawie==
| |
| − | *"Społeczeństwa owadów" - E.O. Wilson, 1979, Warszawa
| |
| − | *"Kierunki ewolucji pasożytnictwa społecznego u mrówek" - B. Pisarski, [w:] Sprawozdanie z działalności Towarzystwa : Sprawozdania z działalności Wydziałów TNW : Wydział IV nauk biologicznych : Streszczenia, t.53, 1990
| |
| − | *"Podróż w krainę mrówek. Dzieje badań naukowych" - E.O.Wilson, 1998, Warszawa
| |
| − |
| |
| | | | |
| | [[Kategoria:Słownik]] | | [[Kategoria:Słownik]] |
