Budowa formikarium

Formikarium zbudowane jest z dwóch podstawowych i równie ważnych części - areny i gniazda dla kolonii. Arena jest wybiegiem dla mrówek, na którym zdobywają pożywienie (pole troficzne), wynoszą śmieci, a czasami budują różnego rodzaju konstrukcje z dostępnych na niej materiałów. Część gniazdową mrówki zasiedlają wraz z całą kolonią.

Co brać pod uwagę

Aby dobrze się przygotować do projektu stworzenia własnego formikarium, konstruktor musi wziąć pod uwagę szereg aspektów:

1. jaki gatunek będzie zasiedlał formikarium (jego upodobania co do wilgotności, w jakim materiale czuje się dobrze, jakiej wielkości muszą być korytarze i komory, jak szybko rozwija się kolonia, wielkość kolonii = na jak długo ma starczyć gniazdo
2. jakie ma być ułożenie gniazda (pionowe, poziome - patrz artykuł część gniazdowa) oraz jego relacja z areną (czy będzie ustawione na arenie, dołączane do areny w jakiś sposób, arena się będzie stykać z gniazdem u góry, etc. - patrz artykuł formikarium)
3. zabezpieczenie przed ucieczką
4. jak podawana będzie woda (co pośrednio łączyć się może z materiałem na gniazdo)
5. wentylacja
6. rodzaj podłoża na arenę (co pośrednio wiąże się z gatunkiem)
7. ilość wolnej przestrzeni
8. koszty - wybór materiałów (szkło lub plastyk, materiał na gniazdo)

opcjonalnie:

• ogrzewanie
• dodatkowe konstrukcje zwiększające powierzchnię pola troficznego
• wystrój
• estetyka

Podstawowe materiały używane przy budowie formikarium

• szkło
• plastyk
• inne

Szkło jest materiałem niemal idealnym. Nie rysuje się, łatwo się je czyści, jest odporne na czynniki chemiczne. Jedynym minusem może być jego delikatność. Najprostszym sposobem do uzyskania takiego formikarium jest użycie gotowego akwarium dla rybek. Można też wykonać je samemu przez co ma się kontrolę nad jego kształtem, który niekoniecznie musi być graniastosłupem. Do spajania ścian formikarium można użyć nietoksycznych sylikonów (np. akwarystycznych). Przydatne mogą się okazać metalowe kątowniki (jako szyny dla pokrywy, jako imaki dla gniazda etc.). Trudność wykonania takiego formikarium leży w umiejętności cięcia szkła i jego obróbki. Można się również udać do szklarza.

Plastyk lub pleksiglas (szkło akrylowe) - łatwiejsze w obróbce, ma jednak swoje minusy. Łatwo się rysuje i ulega odkształceniom. Z czasem może zmatowieć, ulega także działaniom czynników chemicznych. Plastyk może oddawać zawarte w nim szkodliwe substancje.

Inne - wszelkiego rodzaju ramki na zdjęcia lub drewniane, gips przykryty szkłem.

Podstawowe materiały do budowy części gniazdowej w formikarium

• gips,
• korek,
• ziemia,
• piasek,
• beton komórkowy (ytong).

Który materiał wybrać?

Klasyczne gniazdo, to takie, które posiada komory z gipsu, przykryte szklaną płytką. Polecanym przez E.O.Wilsona sposobem na budowę komór jest ulepienie korytarzy i komór z gliny na szklanej płytce i zalanie ich gipsem. Po zastygnięciu usuwa się glinę poprawia komory i korytarze, a następnie gniazdo przykrywa szklaną płytką. Ten sposób budowy zapewnia dobrą widoczność tego, co się dzieje w gnieździe.

Popularnym materiałem wypełniającym część gniazdową formikarium jest korek- naturalny materiał odporny na przebywanie w wilgoci i poddający się mrówczym żuwaczkom - można w nim obserwować drążenie korytarzy. Można powiedzieć, że jest to materiał idealny dla początkujących. Łatwo wykonać korytarze, gdyż można wycinać je nawet nożyczkami. Jedyną niedogodnością jest pleśnienie korka przy dużej wilgotności. Sposobem na to jest wcześniejsze wymoczenie korka i pozwolenie na swobodne jego zapleśnienie i obumarcie grzyba.

Podobnym do gipsowego wypełnienia jest beton komórkowy. Zaletą jego jest wchłanianie wilgoci większe niż w korku. Wadą jest to, że mrówki w tym materiale nie mogą drążyć korytarzy. Ponadto zbyt cienki beton komórkowy łatwo kruszy się i pęka. Część gniazdową z betonu komórkowego, buduje się w taki sposób aby w jednym miejscu był stały dopływ wody przez podsiąkanie i jednocześnie z dużej powierzchni następowało parowanie.

Wypełnienie z piasku, ziemi lubi mieszanin piasku z gliną stosuje się wtedy gdy zależy nam na zapewnieniu mrówkom warunków najbardziej zbliżonych do naturalnych. Dotyczy to szczególnie gatunków egzotycznych. Część gniazdowa znajduje się zazwyczaj między równolegle ułożonymi szklanymi płytkami. Wypełnienie między szklanymi płytkami musi być dobrze ubite aby korytarze nie obsypywały się. Korytarze budowane są przez mrówki i hodowca mrówek nie ma wpływu na kształt korytarzy i komór. Wadą jest wrażliwość na wstrząsy (możliwość zasypania komór i korytarzy).

Zabezpieczenia

Na wstępie należy dodać, że nie ma idealnego zabezpieczenia. Każde ma swoje plusy i minusy, inaczej też działa na różne gatunki. Warto też dodać, że kolonie przyzwyczajone do terenu oraz posiadające dobre warunki (uwzględniając również dostatek wszystkich składników pokarmu) wykazują mniejszą chęć do uciekania, a takie zachowanie może być sygnałem, że czegoś naszym podopiecznym brakuje (chyba, że dopiero wprowadziły się do nowego formicarium i poznają teren).

• Szczelne zamknięcie
• Wazelina
• Olej
• Talk (patrz talkohol )
• Rant
• Fosa
• Fluon

Szczelne zamknięcie jest najpewniejszym (i jedynym ze 100% skutecznością) zabezpieczeniem jest szczelne zamknięcie, jednak pojawia się problem z wentylacją oraz karmieniem itp. Ciężko też szczelnie zamknąć duże formicarium.

Wazelina to zabezpieczenie w miarę skuteczne w przypadku „ciężkich” gatunków (np. F. sanguinea) i takich, które z natury nie lubią się wspinać. Jego skuteczność zależy również od rodzaju wazeliny i „gładkości” położenia.

Olej działa podobnie jak wazelina, jest może trochę bardziej skuteczny wobec lżejszych gatunków, jednak jego wadą jest to, że ścieka po ściankach.

Talk - jego nałożenie na powierzchnię powoduje, iż mrówki podczas próby wspinaczki odpadają od powierzchni. Skuteczność tego zabezpieczenia jest tym lepsza, im staranniej nałożymy talk na powierzchnię (można kłaść formicarium na bok i nakładać rzadką papkę, a następnie czekać do wyschnięcia, co daje największą gładkość). Niemniej jednak w przypadku „lekkich” gatunków i tak zdarzają się ucieczki. Warto również dodać, że talk się obsypuje i jego pył zbiera się przy ściankach i może (w ekstremalnych przypadkach) zatykać przetchlinki powodując śmierć robotnic.

Rant (tj. powierzchnia równoległa do ziemi i okalająca arenę) oraz nałożenie zabezpieczenia (b, c i d) od wewnętrznej strony (tj. od dołu) zdecydowanie poprawia "szczelność" (mrówkom o wiele trudniej chodzić do góry nogami i spadają z powrotem do formikarium). Ze względu na poprawną estetykę, łatwość uzyskania i utrzymania, nieszkodliwość dla mrówek oraz dość dużą skuteczność jest to godne polecenia rozwiązanie.

Fosa poza wieloma zaletami ma kilka wad. Robotnice potrafią się topić w fosie, należy więc zapewnić im w miarę przyczepne i łagodnie nachylone wejście od strony areny. Pojedyncze robotnice (niektórych gatunków) potrafią również sforsować napięcie powierzchniowe i spacerować po dnie.

Fluon ze względu na małą dostępność rzadko stosowany, podobno zapewnia bardzo wysoką skuteczność.

Dodatkowe wyposażenie

Do formikarium przydadzą się także dodatkowe materiały jak na przykład piasek, żwirek lub glina na suchą arenę, elementy upiększające, dodatkowe poziomy ("półki") etc. Do wystroju mogą posłużyć pozyskane z przyrody elementy, takie jak kamienie, mech, sucha trawa i inne rośliny, kora, patyki, muszle, czy szyszki. Trzeba jednak pamiętać żeby wcześniej je oczyścić z mikrobów przez gotowanie, płukanie czy suszenie.

Budowa formikarium gipsowego

Zobacz dwa filmy (po 10 minut!) pokazujące krok po kroku: budowę formikarium gipsowego.

linki zewnętrzne - przykłady budowy formikarium

• Budowa formikarium w drewnianej ramce i z wypełnieniem gipsowym

• Przykład budowy klasycznego formikarium z gipsu oraz drzewka z probówek

• Formikarium otwarte z fosą zbudowane z dużego plastikowego pudełka

• Formikarium gipsowe w dużym płaskim akwarium zabezpieczone przed ucieczką za pomocą talku

• Pudełko do trzymania mrówek z zabezpieczeniem fluonowym

• Formikarium z betonu komórkowego krok po kroku by pawelllQwE

Przykłady formikariów używanych do eksperymentów laboratoryjnych możesz obejrzeć w książce "Metody hodowli zwierząt glebowych. Mrówki" autorstwa W.Czechowskiego i B.Pisarskiego (1988, PTG).