Lasius fuliginosus
| Kartonówka zwyczajna | |
 Robotnice kartonówki foto MAck | |
| Systematyka | |
| Gromada | owady |
| Rząd | błonkoskrzydłe |
| Podrząd | żądłówki |
| Rodzina | mrówkowate |
| Podrodzina | Formicinae |
| Plemię | Lasiini |
| Nazwa systematyczna | |
| Lasius fuliginosus | |
| (Latreille, 1798) | |
Kartonówka zwyczajna (lub kartoniarka czarna; łac.Lasius fuliginosus) to gatunek dendrofilnych i termofilnych mrówek pospolicie występujących w Polsce. Sama nazwa kartonówka pochodzi od sposobu budowy gniazda, które zbudowane jest z wielu komór rozdzielonych kartonowatą cienką ścianką wytworzoną z rozdrobionego przez mrówki drewna, zaimpregnowanego spadzią oraz śliną i wzmocnionego strzępkami grzybów (Ascomycetes). Żerują tak za dnia jak i w nocy, żywiąc się głównie spadzią pobieraną od mszyc, którymi się również opiekują i bronią, niedużymi bezkręgowcami, ale także i potomstwem innych mrówek.
Loty godowe występują nieregularnie, w ciepłe dni od końca kwietnia/początku maja do października.
Kartonówka tworzy ogromne kolonie liczące nawet do 2 milionów osobników (niejednokrotnie poliginiczne i polikaliczne), które przejmują kontrolę nad drzewami i krzewami (a szczególnie nad żyjącymi na nich mszycami) w niedalekiej okolicy, tworząc między nimi ruchliwe,czasem podziemne, autostrady wzdłuż szlaków feromonowych. Są to mrówki terytorialne, które są w stanie konkurować nawet z tak agresywnymi (i również terytorialnymi) mrówkami z rodzaju Formica (podrodzaj Formica - "kopcówki"). W sytuacjach wykorzystują substancję odstraszającą, produkowaną przez gruczoł żuwaczkowy. Żyjącą w pobliżu kolonię kartonówki można wyczuć organoleptycznie - nosem, po jej wyjątkowym zapachu, którego źródło zapewne stanowi ww. substancja (nawet jedna robotnica może wręcz "zasmrodzić" nieduże formikarium).
Tak liczne kolonie gniazdują zwykle (często przez wiele lat) w zagłębieniach pod pniami i korzeniami, a także w dziuplach przeważnie żywych drzew (głównie liściastych). Jest oligotopem lasów liściastych, jednak można je znaleźć również w lasach mieszanych i iglastych, a także w sadach, parkach i ogrodach. Na zimę, jeszcze jesienią przenoszą się z gniazda znajdującego się w pniu drzewa do komnat wydrążonych pod ziemią. W gnieździe zimowym ściany wykładane są również drobinkami piasku i ziemi i są grubsze niż w gnieździe letnim.
Królowe tych mrówek zakładają kolonie poprzez czasowe pasożytnictwo na innym, również pasożytniczym gatunku mrówek z rodzaju Lasius i podrodzaju Chthonolasius (np. Lasius umbratus). W pobliżu szlaków L. fuliginosus czasem można znaleźć żerujące robotnice z rodzaju Temnothorax, które zapewne wykorzystują większe kuzynki jako swą ochronę, samemu będąc ignorowane.
Wygląd
- Wielkość od 4 do 5 mm. Ciało smukłe, smoliście czarne i lśniące. Nogi długie, o jasnym odcieniu w części dystalnej. Głowa wcięta na potylicy, o kształcie zbliżonym do sercowatego.
- Bardzo podobna do robotnic, nieco większa i o dłuższych nogach (przypomina przez to smukłego, 6-nogiego pająka). Bardzo charakterystyczna - wyróżnia się na tle innych gatunków Lasius występujących w Polsce. Głowa także wcięta, odwłok wielkością zbliżony do robotnicy, jednak po sukcesie w przejęciu kolonii rozrasta się do większych rozmiarów.
Hodowla
Tylko nieliczne próby hodowli tej mrówki zaowocowały sukcesem. Główną przyczyną zdaje się być niepowodzenie przy adopcji robotnic Lasius cf. niger w zastępstwie skryto żyjących mrówek z rodzaju Lasius, podrodzaju Chthonolasius lub też w zbyt niskiej liczbie adoptowanych robotnic.
Królowa nie jest zdolna samodzielnie funkcjonować, także największe znaczenie przy rozpoczęciu hodowli od samotnej królowej ma pośpiech. Po zdobyciu królowej kartonówki, w jak najszybszym czasie trzeba się zaopatrzyć w dużą liczbę robotnic i/lub kokonów najlepiej mrówek Lasius umbratus (lub innych Chthonolasius), ewentualnie Lasius niger lub Lasius alienus.Adopcję niewolnic najlepiej przeprowadzić poprzez uprzednie schłodzenie królowej i robotnic (ok. godzina) w oddzielnych probówkach, a następnie ich połączenie (doba do kilku dni; po szczegóły idź do "Zobacz też).
Na podstawie
- "The Ants of Poland (with reference to the myrmecofauna of Europe)" - W. Czechowski [et al.], 2012, Warszawa
- "The Ants (Hymenoptera, Formicidae) of Poland" - W. Czechowski, A. Radchenko, W. Czechowska, 2002, Warszawa
- "Klucze do oznaczania Owadów Polski. Mrówki - Formicidae" - W. Czechowski, A. Radchenko, W. Czechowska, cz. 24, z. 63, 2004, Toruń
- "Mrówki środowisk leśnych Polski - przewodnik terenowy" - L. i A. Krzysztofiak, 2006
- -Lasius fuliginosus - Antwiki
- Obserwacje własne GEB
Zobacz też
- Adopcja - opis adopcji kartonówki
- Adopcja lasius fuliginosus cz1
- Adopcja lasius fuliginosus cz2
- Adopcja lasius fuliginosus cz3
- Lasius umbratus
